" Una historia de infidelidad en la China antigua

Una historia de infidelidad en la China antigua

0

Uno de los valores confucianistas fundamentales, fácilmente reconocido en todo tiempo y lugar como un valor es 忠 zhōng, la lealtad. El carácter es muy bello. Su parte superior, fácilmente reconocible, es 中 zhōng, término medio o centro y la parte inferior es 心 xīn, corazón. 中 zhōng aporta el sonido y también su significado: el corazón leal que se mantiene firme en el centro, sin desviarse. La mujer de la historia que leeremos, perteneciente a la magnífica colección de biografías de《列女传》Liè nǚ zhuàn, Biografías de mujeres destacadas, lleva su lealtad hasta las últimas consecuencias. 

Si bien en algunas traducciones como la de Kinney (2014), se vierte 
妾 qiè como "concubina", lo cual es una traducción muy usual, en el texto queda claro que se trata de una doncella que acompaña a la novia a la casa de su marido el día de su boda y que permanece allí a su servicio, y por eso se la denomina también 媵婢 yìng bì, que refiere a este tipo de servidora personal. Así, su rol cobra mayor relevancia, al destacar su humilde condición y también la ubica en el marco del respeto confucianista por las relaciones jerárquicas.

《周主忠妾》

Zhōu zhǔ zhōng qiè 

La doncella leal del clan Zhōu 

1. 周主忠妾者,周大夫妻之媵妾也。大夫号主父,自卫仕于周,二年且归。

Zhōu zhǔ zhōng qiè zhě, zhōu dà fū qī zhī yìng qiè yě. Dà fū hào Zhǔ fù, zì Wèi shì yú Zhōu, èr nián qiě guī.

La concubina leal del clan Zhōu era una de las doncellas que habían acompañado a la esposa del alto oficial como parte de su séquito. Dicho alto oficial era conocido con el nombre de cortesía Zhǔfù. Había venido del reino de Wéi para servir en la corte de Zhōu, y tras dos años, se disponía a regresar a su tierra. 

其妻淫于邻人,恐主父觉,其淫者忧之,妻曰:“无忧也,吾为毒酒,封以待之矣。”

Qí qī yín yú lín rén, kǒng zhǔ fù jué, qí yín zhě yōu zhī, qī yuē: “Wú yōu yě, wú wèi dú jiǔ, fēng yǐ dài zhī yǐ.”

Su esposa tenía una relación ilícita con un vecino. Temiendo que Zhǔfù lo descubriera, el amante estaba preocupado. La esposa le dijo: "No te preocupes, he preparado un vino envenenado y lo guardo preparado para ofrecérselo.

三日,主父至,其妻曰:“吾为子劳,封酒相待,使媵婢取酒而进之。

Sān rì, Zhǔ fù zhì, qí qī yuē: “Wú wèi zǐ láo, fēng jiǔ xiāng dài, shǐ yìng bì qǔ jiǔ ér jìn zhī.

A los tres días, Zhǔfù llegó y su esposa le dijo: "Para aliviar tu fatiga, tengo un vino preparado para ofrecértelo.", y ordenó a la doncella que tomara el vino y lo sirviera.

媵婢心知其毒酒也,计念进之则杀主父,不义,言之又杀主母,不忠,犹与因阳僵覆酒,主父怒而笞之。

Yìng bì xīn zhī qí dú jiǔ yě, jì niàn jìn zhī zé shā zhǔfù, bù yì, yán zhī yòu shā zhǔ mǔ, bù zhōng, yóu yǔ yīn yáng jiāng fù jiǔ, zhǔ fù nù ér chī zhī.

La doncella sabía que el vino estaba envenenado y pensó que si servía el vino mataría a Zhǔfù, lo cual no era justo. Pero, si lo decía, mataría a su ama, lo cual no era leal. Dudó y pretendió tropezar, derramando el vino. Zhǔfù se enojó y la golpeó con una vara de bambú.

既已,妻恐媵婢言之,因以他过笞欲杀之,媵知将死,终不言。

Jì yǐ, qī kǒng yìng bì yán zhī, yīn yǐ tāguò chī yù shā zhī, yìng zhī jiàng sǐ, zhōng bù yán.

Cuando sucedió esto, la esposa, temiendo que la doncella dijera algo, pretendiendo otro error la golpeó con una vara de bambú queriendo matarla. La doncella, aun sabiendo que estaba a punto de morir, no habló.

2. 主父弟闻其事,具以告主父,主父惊,乃免媵婢,而笞杀其妻。 

Zhǔ fù dì wén qí shì, jù yǐ gào Zhǔ fù, zhǔ fù jīng, nǎi miǎn yìng bì, ér chī shā qí qī.

El hermano menor de Zhǔfù escuchó sobre el asunto y se lo contó a Zhǔ fù. Este se sorprendió, excusó a la doncella y golpeó a su esposa hasta matarla.

使人阴问媵婢曰:“汝知其事,何以不言,而反几死乎?”

Shǐ rén yīn wèn yìng bì yuē: “Rǔ zhī qí shì, hé yǐ bù yán, ér fǎn jǐ sǐ hū?”

Hizo que una persona le preguntara en privado a la doncella: "Conocías el asunto, ¿por qué no lo dijiste sino que estuviste a punto de morir?" 

媵婢曰:“杀主以自生,又有辱主之名,吾死则死耳,岂言之哉!”

Yìng bì yuē: “Shā zhǔ yǐ zì shēng, yòu yǒu rǔ zhǔ zhī míng, wú sǐ zé sǐ ěr, qǐ yán zhī zāi!”

La doncella dijo: "¡Matar a mi ama para que yo viva y así avergonzar la reputación de mi ama! Si muero, que muera, ¿cómo hablaría de esto?"

主父高其义,贵其意,将纳以为妻,媵婢辞曰:“主辱而死而妾独生,是无礼也。代主之处,是逆礼也。无礼逆礼有一犹愈,今尽有之,难以生矣。”

Zhǔfù gāo qí yì, guì qí yì, jiāng nà yǐ wéi qī, yìng bì cí yuē: “Zhǔ rǔ ér sǐ ér qiè dú shēng, shì wú lǐ yě. Dài zhǔ zhī chù, shì nì lǐ yě. Wú lǐ nì lǐ yǒu yī yóu yù, jīn jìn yǒu zhī, nán yǐ shēng yǐ.”

Zhǔfù alabando su rectitud y valorando su determinación, quiso tomarla como esposa. La doncella lo rechazó diciendo: "Mi ama ha caído en vergüenza y fallecido, mientras que yo sola he quedado con vida, por lo que no sería conforme a los ritos. Reemplazarla en su posición de ama sería ir contra los ritos. No actuar conforme a los ritos e ir en contra de estos es incluso peor. Si ahora llego a este punto, sería difícil seguir viviendo.

欲自杀,主闻之,乃厚币而嫁之,四邻争娶之。

Yù zì shā, zhǔ wén zhī, nǎi hòu bì ér jià zhī, sì lín zhēng qǔ zhī. 

Ella deseaba suicidarse, pero cuando el amo lo escuchó, le ofreció una suma generosa y le arregló un matrimonio. Los vecinos contendieron para tomarla por esposa.

君子谓忠妾为仁厚。夫名无细而不闻,行无隐而不彰。《》云:“无言不酬,无德不报。”此之谓也。

Jūn zǐ wèi zhōng qiè wèi rén hòu. Fū míng wú xì ér bù wén, xíng wú yǐn ér bù zhāng. Shī yún:“Wú yán bù chóu, wú dé bù bào.” Cǐ zhī wèi yě.

Un sabio dijo que la doncella leal era benevolente y generosa. No existe un nombre que sea tan insignificante que no sea escuchado y no hay conducta tan secreta que no sea manifiesta. El Clásico de la poesía dice: "No hay palabra que no encuentre respuesta y no hay virtud que no sea recompensada." Esto acerca de ella se dice.

3. 颂曰:周主忠妾,慈惠有序,主妻淫僻,药酒毒主,使妾奉进,僵以除贼,忠全其主,终蒙其福。

Sòng yuē: Zhōu zhǔ zhōng qiè, cí huì yǒu xù, zhǔ qī yín pì, yào jiǔ dú zhǔ, shǐ qiè fèng jìn, jiāng yǐ chú zéi, zhōng quán qí zhǔ, zhōng méng qí fú.

Las Odas dicen: "La doncella leal del clan Zhōu era gentil, amable y respetuosa de su posición. Su ama era una esposa lujuriosa y malvada. Colocó veneno en el vino para envenenar a su esposo y hizo que su doncella se lo sirviera. La doncella se cayó para evitar la maldad. Su lealtad salvó a su amo y finalmente consiguió su felicidad."

Un final feliz

Aunque este relato figura entre los pocos del列女传》Liè nǚ zhuàn, Biografías de mujeres destacadas que terminan sin una tragedia explícita, su estructura revela la lógica moral característica de la obra. Tal como han señalado Kinney (2014) y Raphals (1998), las biografías femeninas antiguas funcionan como ejemplos normativos en los que la virtud se mide por la disposición a asumir sacrificios extremos. La doncella encarna aquí la tensión entre 忠 zhōng (lealtad), 义 (rectitud) y 礼 (propiedad ritual), y su dilema solo se resuelve a costa de su propia integridad física y de su seguridad.

La cita del 诗经 Shījīng, Clásico de la poesía, “no hay virtud que no sea recompensada” aparece así menos como una celebración ingenua que como la afirmación de un principio ético que exigía a las mujeres someterse a riesgos mortales para que su virtud resultara visible. De este modo, incluso un “final feliz” deja a la vista los costos que la moral ejemplar impuso históricamente sobre quienes ocupaban posiciones subordinadas.


Nota sobre las imágenes: Para fines ilustrativos, este artículo contiene material visual mixto. Algunas imágenes son fotografías reales, mientras que otras han sido generadas mediante inteligencia artificial (Google Gemini).

Kinney, A. (Ed. & Trad.). (2014). Exemplary Women of Early China: The Lienü zhuan of Liu Xiang. Columbia University Press.

Raphals, L. (1998). Sharing the light: Representations of women and virtue in early China. State University of New York Press. 

Estos son los capítulos de 列女传 Liè nǚ Zhuàn, Biografías de mujeres destacadas, que ya hemos traducido. Nuestro proyecto es traducir el libro completo y también enriquecer las notas a la traducción.

1. 母仪传 Mǔ yí zhuàn, Biografías de modelos de maternidad

1.1 《有虞二妃》 Yǒu yú èr fēi, Las dos esposas de Yǒuyú 

1.2 弃母姜嫄, Qì mǔ Jiāng yuán, Jiāng Yuán, la madre de Qì 

1.3 契母简狄 Xiè mǔ Jiǎn dí, Jiǎn dí, madre de Xiè

1.4 《启母涂山》Qǐ mǔ Túshān, Túshān, madre de Qǐ 

1.5 《汤妃有㜪》Tāng fēi Yǒu shēn, Yǒushēn, esposa de Tāng  

1.6 《周室三母》Zhōu shì sān mǔ, Las tres madres de la casa Zhōu

1.7 《卫姑定姜》Wèi gū Dìng Jiāng, La dama Dìng Jiāng de Wèi

1.8 《齐女傅母》Qí nǚ fù mǔ, La madre tutora de la mujer de Qí

1.9 《鲁季敬姜》 Lǔ Jì Jìng Jiāng,  Jìng Jiāng del clan Jì de Lǔ 

1.10 《楚子发母》Chǔ Zǐ fā mǔ, La madre de Zǐfā de Chǔ 

1.11《邹孟轲母》Zōu Mèng kē mǔ, La madre de Mèngkē de Zōu

1.12《鲁之母师》Lǔ zhī mǔ shī, La madre maestra de Lǔ

1.13 《魏芒慈母》Wèi Máng cí mǔ, La compasiva madre Máng de Wèi 

1.14 《齐田稷母》Qí Tián jì mǔ, La madre de Tiánjì de Qí 

2. 贤明传 Xián míng zhuàn, Biografías de conocedoras y esclarecidas

2.1 《周宣姜后》Zhōu Xuān Jiāng hòu, Jiāng, esposa del rey Xuān de Zhōu  

2.2 《齐桓卫姬》Qí Huán Wèi Jī, Jī de Wèi, esposa de Huán de Qí

2.3 《晋文齐姜》Jìn Wén Qí Jiāng, Jiāng de Qí, esposa de Wén de Jìn

2.4 《秦穆公姬》Qín Mù gōng Jī, Jī, esposa del señor Mù de Qín

2.5 楚庄樊姬Chǔ Zhuāng Fán jī, La concubina Fán del rey Zhuāng de Chǔ

2.6 《周南之妻》Zhōu nán zhī qī, La esposa de Zhōunán 

2.7 《宋鲍女宗》Sòng Bào nǚ zōng, La honorable esposa de Bào de Sòng  

2.8  《陶荅子妻》Táo dā zi qī, La esposa de Dāzǐ de Táo

2.9  《柳下惠妻》Liǔ xià Huì qī, La esposa de Liǔxià Huì

2.10  《鲁黔娄妻》Lǔ Qián Lóu qī, La esposa de Qián Lóu de Lǔ

2.12 《齐相御妻》Qí xiāng yù qī, La esposa del conductor del carruaje del primer ministro de Qí

2.13《楚接舆妻》Chǔ Jiē yù qī, La esposa de Jiēyù de Chǔ  

2.14 《楚老莱妻》Chǔ Lǎo Lái zhī, La esposa de Lǎo Lái de Chǔ

2.15 《楚于陵妻》Chǔ Wū líng qī, La esposa de Wūlíng de Chǔ

3. 仁智传 Rén zhì zhuàn, Biografías de humanitarias y sabias

3.1 《密康公母》Mì Kāng gōng mǔ, La madre del señor Kāng de Mì

3.2 《楚武邓曼》Chǔ Wǔ Dèng Màn, Dèng Màn, esposa de Wǔ de Chǔ 

3.3 《许穆夫人》Xǔ Mù fū rén, La esposa de Mù de Xǔ  

3.4 《曹僖氏妻》Cáo Xī shì qī, La esposa del clan Xī de Cáo

3.5《孙叔敖母》Sūn Shū áo mǔ, La madre de Sūn Shū áo  

3.6 《晋伯宗妻》Jìn Bó Zōng qī, La esposa de Bó Zōng de Jìn 

3.7 卫灵夫人 Wèi Líng fū rén, La esposa de Líng de Wèi

3.8 《齐灵仲子》Qí Líng Zhòng zǐ, Zhòngzǐ de Líng de Qí 

3.9《鲁臧孙母》Lǔ Zāng sūn mǔ, La madre de Zāngsūn de Lǔ    

3.10 《晋羊叔姬》Jìn Yáng Shū Jī, Shū Jī de Yáng de Jìn  

3.11 《晋范氏母》Jìn Fàn shì mǔ, La madre del clan Fàn del reino de Jìn

3.12 《鲁公乘姒》Lǔ Gōng chéng sì, La hermana mayor de Gōng chéng de Lǔ 

3.13 《鲁漆室女》Lǔ Qī shì nǚ, La mujer de Qīshì de Lǔ

3.14 《魏曲沃负》Wèi Qū wò fù, La mujer de Qūwò de Wèi 

3.15《赵将括母》Zhào jiāng Kuò mǔ, La madre de Kuò, general de Zhào

4. 贞顺传 Zhēn shùn zhuàn, Biografías de castas y obedientes

4.1 召南申女 Shào nán Shēn nǚ, La mujer de Shēn en Shàonán 

4.2 《宋恭伯姬》Sòng Gōng Bó Jī, Bó Jī, esposa de Gōng de Sòng

4.3 《卫宣夫人》Wèi Xuān fū rén, La esposa de Xuān de Wèi  

4.4 《蔡人之妻》Cài rén zhī qī, La esposa de una persona de Cài  

4.5《黎庄夫人》Lí Zhuāng fū rén, La esposa de Zhuāng de Lí

4.6《齐孝孟姬》Qí Xiào Mèng Jī, "Mèng Jī, esposa de Xiào de Qí"

4.7《息君夫人》Xī jūn fū rén, La esposa del gobernante de Xī

4.8 《齐杞梁妻》 Qí Qǐ Liáng qī, La esposa de Qǐ Liáng de Qí 

4.9《楚平伯嬴》Chǔ Píng Bó Yíng, Bó Yíng y <el rey> Píng de Chǔ 

4.10《楚昭贞姜》Chǔ Zhāo zhēn Jiāng, La leal Jiāng, esposa de Zhāo de Chǔ

4.11《楚白贞姬》Chǔ Bái zhēn Jī, La casta Jī de Bái de Chǔ

4.12《卫宗二顺》Wèi zōng èr shùn, Las dos mujeres obedientes del clan Wèi

4.13《鲁寡陶婴》Lǔ guǎ Táo Yīng, Táo Yīng, la viuda del reino de Lǔ

4.14 《陈寡孝妇》Chén guǎ xiào fù, La viuda de Chén respetuosa de la piedad filial

5. 节义传 Jié yì zhuàn, Biografías de íntegras y justas

5.1 《鲁孝义保》Lǔ xiào yì bǎo, La justa nodriza de Xiào del reino de Lǔ

5.2 《楚成郑瞀》Chǔ chéng zhèng mào, Zhèn Mào, esposa de Chéng de Chǔ 

5.3《晋圉怀嬴》Jìn Yǔ Huái Yíng, Huái Yín, esposa de Yǔ de Jìn

5.4 《楚昭越姬》Chǔ Zhāo Yuè jī, La consorte del rey Zhāo de Chǔ, del reino de Yuè  

5.5 《盖将之妻》Gě jiāng zhī qī, La esposa del general de Gě  

5.6《鲁义姑姊》Lǔ yì gū zǐ, La tía justa de Lǔ  

5.7《代赵夫人》Dài zhào fū rén, La dama Zhào de Dài 

5.8齐义继母》Qí yì jì mǔ, La madrastra justa de Qí

5.9《鲁秋洁妇》Lǔ Qiú jié fù, La mujer honesta de Qiū de Lǔ 

5.10 《周主忠妾》Zhōu zhǔ zhōng qiè, La doncella leal del clan Zhōu  

6. 辩通传 Biàn tōng zhuàn, Biografías de hábiles con el discurso

6.1 《齐管妾婧》Qí Guǎn qiè Jìng, Jìng, concubina de Guǎn del reino de Qí

6.3 《晋弓工妻》Jìn gōng gōng qī, La esposa del fabricante de arcos de Jìn 

6.5 《楚野辩女》 Chǔ yě biàn nǚ, La mujer argumentadora de la campiña de Chǔ 

6.7 《赵津女娟》 Zhào jīn nǚ Juān, Juān, la mujer del barco de transporte de Zhào

6.10 《齐锺离春》Qí Zhōng lí Chūn, Zhōnglí Chūn de Qí

6.15 《齐太仓女》Qí tài cāng nǚ, La hija del administrador del Gran granero de Qí

7. 孽嬖传 Niè bì zhuàn, Biografías de favoritas malvadas

7.1 夏桀末喜 Xià Jié Mò xǐ, Mòxǐ, esposa de Jiè de la dinastía Xià

7.2 《殷纣妲己》Yīn Zhòu Dá jǐ, Dá jǐ, de Zhòu de Yīn. La pérdida del Mandato del Cielo del último rey Shāng 

7.3《周幽褒姒》Zhōu Yōu Bāo Sì, Bāo Sì, esposa de Yōu del reino de Zhōu. Una bella mujer, un conjuro y una venganza

8. 续列女传 Xù liè nǚ zhuàn, Biografías suplementarias

8.2《陈辩女》Chén biàn nǚ, La discutidora de Chén



Díaz, M. E. y Torres, L. N. (21 de noviembre de 2025). Una historia de infidelidad en la China antigua. China desde el Sur. https://www.chinadesdeelsur.com/2025/11/una-historia-de-infidelidad-en-la-china.html

 

 



Entradas que pueden interesarte

Sin comentarios